Nevidljivi aspekt moći: nijema prinuda proizvodnih odnosa
Unatoč nerazrješivim kontradikcijama i krizama, kapitalizam 21. stoljeća nastavlja opstajati. Kako bismo razumjeli paradoksalnu ekspanziju i opstojnost kapitala usred kriza i nemira, potrebno nam je razumijevanje specifičnih povijesnih oblika apstraktne i nepersonalne moći koja je pokrenuta podvrgavanjem društvenog života profitnom imperativu. Nadograđujući kritičku rekonstrukciju Marxove nedovršene kritike političke ekonomije i nadovezujući se na suvremenu marksističku teoriju, Søren Mau u svojoj knjizi obrazlaže kako kapital steže svoj obruč oko društvenog života, na način da stalno preoblikuje materijalne uvjete društvene reprodukcije.
Naslovnica knjige Mute Compulsion Sørena Maua, foto: Søren Mau, preuzeto s njegova Instagram profila
Nije svaki oblik moći odmah uočljiv, očigledan ili upadljiv, što ne znači da su svi suptilniji oblici moći manje brutalni i manje nepopustljivi. Složeni preplet različitih oblika moći u kapitalizmu omogućuje upravo jedna takva forma moći, koja nije tako lako vidljiva jer se ne tiče nasilja i direktne sile (državne, vojne, policijske…), niti ideološke moći oblikovanja percepcije i mišljenja, već se konstituira kao moć odnosa proizvodnje. Dakle, radi se o moći koja je utkana u ekonomske procese i prožima svako vlakno društvenog pletiva. I to je moć, i to je prinuda, i to je nešto što nismo birali, već nam se svo vrijeme nameće kao izbor – moć kapital-odnosa.
O tome govori knjiga Nema prinuda: Marksistička teorija ekonomske moći (Mute Compulsion: A Marxist Theory of the Economic Power) komunističkog filozofa Sorena Maua (Søren Mau), koji živi u Kopenhagenu[1]. Ekonomski oblik moći kapitala ovde se propituje kroz uslove, potom kroz konstitutivne odnose i, na koncu, kroz dinamike koje su istovremeno njegovi izvori i rezultati. Marksov pojam n(ij)eme prinude zahvata se na apstraktnoj razini analize, odnosno na razini jezgrene strukture (core structure) ili „idealnog preseka“ (ideal average), ne bi li se izolovao istraživački objekt, kao i ostali fenomeni koji se usko tiču logike kapitala, te izbrusio koherentan i sistematičan teorijski aparat. Apstrakcija, dakle, služi tome da se izgradi teorija. A politika nikada, na tome insistira i autor, ne proizilazi direktno iz teorije.
Apstraktna teorija ipak posredno jeste povezana s političkim težnjama i učincima: političke strategije oslanjaju se na konkretne, a ne apstraktne analize, dok su analize konkretnih istorijskih konjunktura svakako preciznije kada se oslanjaju na dobro razrađene koncepte koje isporučuje apstraktna teorija. Dakle, metodološki odabir visoke razine apstrakcije ima i strateške učinke: ako se na apstraktnoj razini ne bi pokazalo šta sve spada u strukturnu logiku kapitala, kapitalizam bi se naprosto moglo braniti kao nesavršeni sistem, koji će se nekada u budućnosti usavršiti i biti (još) bolji… Međutim, cilj marksista_kinja i komunista_ kinja je uništenje kapitalizma, kao sistema koji je u svojoj jezgrenoj strukturi sistem klasne dominacije, različitih opresija i različitih modaliteta porobljavanja ljudskih te ne-ljudskih bića i prirode.
Sam Marks nigde nije razvio koherentnu teoriju moći i dominacije, ali koncepti moći zauzimaju veoma važno mjesto kroz čitavo njegovo delo, što omogućava nijansiranu analizu.
Pored moći prisile i nasilja (coercive powers, coercive violence) i moći ideologije (ideological powers), koje su direktnije, postoji i treća vrsta moći – apstraktna, bezlična i indirektna ‒ nema prinuda (mute compulsion) ekonomske moći. „Kapital-odnos je, kako to Marks kaže, ’odnos prinude [Zwangsverhältnis], koji se ne temelji na ličnim odnosima dominacije i zavisnosti, već prosto na različitim ekonomskim funkcijama’.“[2] Iako je Marks pokazao da se sistem nakon uspostave kapitalističkih odnosa više ne mora oslanjati samo na direktno nasilje i vanekonomske prinude, već se mogao osloniti na regularne ekonomske mehanizme koji se s vremenom naturaliziraju, svi oblici moći nastavili su postojati i delovati u kapitalizmu. Dakle, nije teza da neki od tri oblika moći drži primat, već se u analizi izoluje onaj oblik koji je do sada u teoriji bio zapostavljeniji. Kapitalizam ne bi, naime, bio moguć bez kontinuiranog postojanja svih oblika moći koji ga reprodukuju: moći prisile, koja direktno i neposredno oblikuje subjekte kroz pretnju nasiljem nad tijelima, kao ni bez ideoloških moći, koje direktno i neposredno adresiraju subjekte kroz oblikovanje načina na koje se misli i percipira. No, tu je i ekonomska moć koja indirektno adresira subjekte, oblikujući njihovo povinovanje, delujući na njihovu materijalnu i društvenu okolinu. Tu moć ne nameće nikakva politička represivna sila, niti je proizvode ideološki aparati, već sâm kapital i njegova sposobnost da rekonfiguriše materijalne uslove društvene reprodukcije.
Međutim, prema Mau, u većini marksističkih teorija je akcenat bio na kupletu nasilje-ideologija (violence-ideology couplet), pri čemu su se nastojali promišljati različiti oblici tvrde i meke moći, prinude i pristanka, dominacije i hegemonije, represije i diskursa… Zaboravljalo se da su odnosi proizvodnje također odnosi moći[3]. Proizvodni odnosi nisu odvojeni od drugih društvenih odnosa: nešto što bi tobože bilo zatvoreno u ekonomsku sferu i tek u spoljašnjem odnosu s drugim aspektima života. Stoga ni ekonomija nije neko odvojeno društveno polje kojim upravlja ekonomska racionalnost, već skup društveno-istorijskih aktivnosti, praksi i procesa kroz koje se organizira društvena reprodukcija.
U kapitalističkim društvenim odnosima kapital ima moć da nametne vlastitu logiku valorizacije vrijednosti (Verwertung des Werst) na celokupni društveni život. Zato se govori o „moći kapitala“: ukoliko je kapital društvena logika kojoj se svi, ukoliko žele da žive, podređuju, onda se kapital pokazuje kao specifičan oblik moći. Moć kapitala operativna je čak i u odsustvu ideološke i represivne dominacije, a kritičko propitivanje sintagme „moć kapitala“ pokazuje da moć nije nužno odnos između subjekata (bilo automatskog subjekta, bilo subjekta u hegelijanskom smislu), aktera ili agenata. Mauova konceptualizacija kapitala kao pojavnog svojstva društvenih odnosa (emergent property of social relations) pokazuje tako da to što moć nije uvijek odnos između subjekata (npr. radnika i kapitalista), proizlazi iz toga što ni kapital nije društveni akter, niti subjektivnost obdarena voljom, intencionalnošću itsl. Kada je u pitanju ekonomska moć, iz tog se razloga govori o moći koja se realizira u odnosu između aktera i pojavnih svojstava društvenih relacija.
U pogledu impersonalnih oblika moći, Mau pokazuje da određeni aspekti nemarksističkih analiza moći mogu biti zanimljivi (poput Fukoova odbacivanja državno-centrične moći, te njegove analize mrežnih oblika mikro-moći i biomoći), ali ne obuhvataju ekonomski oblik moći. Štaviše, fukoovske i druge površne kritike Marksa i marksizma na neki način predstavljaju opravdanje ljevici za nehvatanje u koštac s ekonomijom. S druge strane, u knjizi se kritički odbacuju i marksistički kanoni koji moć analiziraju jednostrano – i klasični marksisti, odnosno tzv. ortodoksni istorijski materijalizam (Engels, Kaucki [Kautsky], Lenjin, Buharin, Mering [Mehring], Plehanov…), i predstavnici struje koju je Peri Anderson (Perry Anderson) nazivao zapadnim marksizmom (Lukač [Lukács], Korš [Korsch], Gramši [Gramsci], Markuze [Marcuse], Adorno…). U ovim analizama uglavnom se zadržavalo unutar kupleta nasilje-ideologija, bez isticanja ekonomske moći kapitala[4].
Zanimljivo je da sofisticirana konceptualizacija Sorena Maua vraća u analitičko polje i neke (filozofske) problematike i pojmove za koje se činilo da se od njih odustalo. Pedantnim čitanjem i širim obuhvatom tema, autor nastoji da brižljivije prikaže Marksov misaoni razvoj, ali i da odbaci ona simplifikovana čitanja koja se oslanjaju na izvesne Marksove rečenice, opaske, čak i deklamatorne iskaze, istrgnute iz konteksta, te na njima neutemeljeno razvijaju pozicije.
Radi boljeg razumijevanja ekonomske moći i isticanja posebnog značaja društvenih odnosa proizvodnje, ali i u svrhe toga da se Marksovo značenje materijalizma razluči od ortodoksnog istorijskog materijalizma, te loše argumentiranih optužbi za ekonomizam, Mau posvećuje nekoliko poglavlja i analizi ljudskih bića, te uvodi koncept materijalističke društvene ontologije. On se vraća na Marksovu koncepciju ljudskih bića, koja izbegava (idealističke) antropologije kao i aistorijske materijalizme 18. i 19. vijeka. Za razliku od pristupa koji bi uobličavali nekakvu opštu društvenu ontologiju, ovde se radi o razumijevanju društvene ontologije ekonomske moći.
Analizirajući različita istorijska račvanja marksizma, prije svega na humanistička (Markuze, Lukač…) i anti-humanistička (Altiser) čitanja Marksa, Mau kritički pristupa i jednima i drugima. Naspram Altisera insistira na društvenoj ontologiji kao temelju Marksove kritike političke ekonomije te na odbrani koncepta „ljudske prirode“ (govori o ljudskoj korporealnoj organizaciji i o ljudskom metabolizmu, koji je uvijek posredovan oruđem i društvenim odnosima)[5]. No za razliku od humanista, smatra da ljudska priroda nije osnova za kritiku kapitalizma. Stoga odbacuje romantizirane vizure odnosa čoveka i prirode, te tvrdi da izvorno jedinstvo između njih ne postoji i nikada nije postojalo – kritički propitujući pritom i ekosocijalizam koji ima i takve aspekte (Saito, Belami Foster, Burket).
Iz ontološke optike, postoji jaz između ljudskog života i uslova za njegovu reprodukciju. Ljudska bića su konstitutivno odvojena od sredstava za vlastitu reprodukciju, pa je ovaj jaz nešto što omogućava eksploataciju i dominaciju (ne nužno, ali to jeste među različitim mogućnostima i načinima organizovanja veze između rada i njegovih uslova). Čvorno mjesto ljudske korporealne organizacije i ekonomskog oblika moći je mogućnost da se proizvodi više negoli je potrebno. Ovakav kapacitet, pak, objašnjava mogućnost klasne dominacije, odnosno toga da neki ljudi uspevaju (na različite načine) izvući višak rada od drugih ljudi. Utoliko kapitalizam ne treba misliti kao sistem koji se udaljava od ljudske prirode: kapitalistički sistem proizvodnje se temelji na klasnoj eksploataciji i dominaciji, a ne na tobožnjem gušenju ljudske prirode.
U knjizi se propituju i uslovi pod kojima radna snaga nastavlja biti dostupna na tržištu, ali se pokazuje da na prilagođavanje kapitalističkoj proizvodnji nisu prinuđeni samo oni koji zavise od nadničnog rada. Jer: skup ljudi koji zavise od tržišta nije identičan (pod)skupu ljudi koje kapital treba kao nadnične radnike_ce. Stoga su, kako ističe Mau, klasni odnosi dominacije širi od odnosa eksploatacije, premda to ne umanjuje centralni značaj potonjih.
„Želimo li shvatiti temeljnu klasnu dominaciju koja leži u osnovi kapitalističkog načina proizvodnje, moramo izbegavati definisanje klase u smislu eksploatacije.“[6]
Klasna dominacija tiče se društvene reprodukcije, a ne samo proizvodnje, te referiše na odnose između onih koji kontrolišu uslove društvene reprodukcije i onih koji su isključeni iz direktnog pristupa ovim uslovima. Ovde Mau predlaže i da se umjesto radničke klase (onih koji su u nadničnom radnom odnosu jer direktno zavise od kapitala da bi preživeli) govori o proletarijatu (oni koji također zavise od kapitala, neki od njih su zaposleni, ali ne u nadničnom odnosu, dok neki obavljaju neplaćeni rad ili ne rade).
Koncept proletarijata, kojim obuhvata veći opseg potlačenih, pak omogućava i proširenje koncepta klasne borbe: sve prakse, pobune i otpori koji objedinjuju različite borbe radi izvlačenja uslova života iz kandži kapitala.
U poglavlju u kojem se bavi društvenim razlikama, Mau zaključuje da je proizvodnja orodnjenih, rasiziranih i drugih društvenih razlika imanentna i nužna tendencija kapitala. Međutim, društvene razlike se ne mogu derivirati iz jezgrene strukture kapitala. Izbegavajući radikalno-feministički aistorijski koncept patrijarhata, ali i istoriziranje roda koje se vezuje samo uz kapitalizam, Mau iznova podseća na različite nivoe apstrakcije u teorijskoj analizi. Time ne želi reći da je odnos kapitala prema rodu, rasi i drugim društvenim razlikama kontingentan. Naprotiv, iako rod kao društveni fenomen ne proizilazi iz logike kapitala, ova ga logika reprodukuje. Nadovezujući se i na razlikovanje formi nužnosti o kojima govori Čincija Aruca (Cinzia Arruzza), on insistira na tome da kapitalizam nije indiferentan spram procesa orodnjavanja, rasiziranja itsl., već duboko upleten u procese proizvodnje razlika. Različiti nivoi apstrakcije u analizi nam ne govore da je neki od tih nivoa manje bitan.
Kao političku i stratešku gestu kojom se itekako pokazalo da je rod bitan, podsećam na to da se Soren Mau povukao iz užeg izbora za Memorijalnu nagradu Dojčer (Deutscher Memorial Prize) uz kritiku toga koliko je puta dodijeljena muškim osobama i molbu žiriju da provede reviziju dosadašnjih selekcijskih kriterija kako bi u budućnosti odražavala i doprinose ne-muških osoba[7].
Kako bi se temeljnije razumjelo podređivanje društvene proizvodnje logici valorizacije, autor knjige Mute Compulsion ističe povezanost (i.) univerzalne dominacije forme vrijednosti nad svima sa (ii.) dominacijom kapitalista nad proleterima_kama. Naslanjajući se na Roberta Brenera, Mau razlikuje dva tipa društvenih odnosa: vertikalni (klasni) odnosi „između neposrednih proizvođača_ica i onih koji_e kontrolišu uslove društvene reprodukcije“ i horizontalni odnosi „među jedinicama proizvodnje, kao i među neposrednim proizvođačima_cama“[8]. U vertikalnoj dimenziji ekonomske moći kapitala radi se o impersonalnoj i transcendentalnoj klasnoj dominaciji, jer pristup sredstvima života zavisi od rada za kapital. Horizontalna je dimenzija ekonomske moći pak intraklasna – proleteri_ke su u odnosu kompeticije jedni_e s drugima, boreći se za radna mjesta i nadnice; kapitalisti_kinje se takmiče jedni_e s drugima u prodaji i zgrtanju profita.
Poslednji deo knjige usredsređen je na analizu mehanizama ekonomske moći kroz dinamike realne supsumpcije, proizvodnje viška stanovništva i kriza. Kritikujući upotrebu pojma realne supsumpcije u nekim savremenim marksizmima (Kamate [Jacques Cammatte], Negri, Hardt, Džejson Rid [Jason Reed], Metju Hjuber [Matthew R. Huber], Frederik Džejmson [Frederic Jameson]), Mau smatra da bi takva proširenja korištenja ovog koncepta, kao i njegova česta metaforička upotreba, retorički mogla biti korisna, ali je analitička vrijednost ovakvih tvrdnji gotovo nikakva. Jer: to što je sve na neki način aficirano kapital-odnosom, ne znači da su sve dimenzije društvenog života supsumirane pod kapital. On stoga predlaže da se držimo Marksovog pojma realne supsumpcije, kojim se referiramo na „način na koji se logika kapitala odnosi prema društvenoj i materijalnoj strukturi procesa proizvodnje“[9]. Dakle, govori se o supsumpciji rada i radnih procesa, kao i prirode – kroz kapitalističku rekonfiguraciju prirode i upotrebu energenata, intervencije u agrikulturi i logističku revoluciju.
I, na kraju, moglo bi se postaviti pitanje kako bi onda društvo oslobođeno od ekonomskih i drugih oblika moći izgledalo. Ali to nije tema ovog teorijskog poduhvata[10]. To ne znači da teorija nema baš nikakve veze s politikom, već da se insistira na skromnijoj i trezvenijoj svesti o njezinim granicama.
Stvarnost je mnogo zbrkanija, haotičnija i neurednija od bilo čega što se odvija u teorijskoj laboratoriji. Mau u zaključku podseća i na Marksovu rečenicu: „Ideje nikada ne mogu biti vodilje za izlazak iz starog svjetskog poretka, već samo izvan ideja starog svjetskog poretka“[11]. Smatrati da se nešto može promijeniti samim time što se nešto mislilo idealistički je postupak, jer politička akcija neće se dogoditi samo zato što smo pročitali neku knjigu i promišljali neke pojmove. Ideje mogu biti labavi orijentiri (ali ne direktna uputstva), a značajniji orijentiri postaju tek kroz konkretnije analize. Znanje o tome šta da se radi suštinski će se razvijati unutar praksi i procesa onoga šta se radi.
Bilješke:
[1] Verzija knjige na engleskom jeziku izašla je 2023. godine, uz Hajnrihov (Michael Heinrich) predgovor, i dobrim je dijelom nastala na temelju Mauove doktorske teze, koja se bavi Marksovim konceptom moći.
[2] Søren Mau, Mute Compulsion: A Marxist Theory of the Economic Power of Capital. Verso, 2023, str. 137.
[3] Marksisti, dakako, o proizvodnim odnosima (relations of production) govore upravo zbog njihove važnosti: budući da su to društveni odnosi kroz koje ljudi pristupaju neophodnim uslovima vlastitog života, nije nimalo sporedno kako su organizirani.
[4] Naravno, Mau ukazuje i na druge pravce i figure iz marksističkog kanona. Probijanje grubog instrumentalizma istorijskog materijalizma, kao i ekonomističkih tendencija određenih marksizama, događa se kroz marksističke teorije oblika vrijednosti (value-form theory), politički marksizam Roberta Brenera (Robert Brenner) i Elen Meiksins Vud (Ellen Meiksins Wood), marksističko-feminističke analize (posebice kroz teoriju socijalne reprodukcije), marksističku ekologiju Pola Burketa (Paul Burkett), Džona Belamija Fostera (John Bellamy Foster), Kohei Saitoa (Kohei Saito) i Andreasa Malma, teorije radnih procesa poput one Harija Brejvermana (Harry Braverman), te kroz kritike Lučija Koletija (Lucio Colletti), Dejvida Harvija (David Harvey), Arona Benanava (Aaron Benanav) te brojnih drugih.
[5] Mau se u analizi ljudskog metabolizma i ljudskih potreba oslanja i na analize filozofkinje Kejt Soper (Kate Soper), pokazujući kako postojanje transcendentalnih ljudskih karakteristika ne implicira nikakvu nužnost. „Za specifično ljudsku verziju metabolizma jedinstveno je to da je on inherentno fragmentaran, fleksibilan i pododređen (underdetermined); zbog posebne korporealne organizacije, ljudska bića nemaju neposredno dostupan ili nužan način povezivanja s ostatkom prirode. Vezu ljudskog metabolizma i ostatka prirode stoga karakterizira odsustvo nužnosti, ili možda preciznije, jedinstvo nužnosti i slučajnosti: metabolizam se mora uspostaviti, ali njegova društvena forma nikada nije naprosto zadana.“ Isto, str. 321.
[6] Isto, str. 128.
[7] Mau je na svojem Instagram profilu objavio svoje pismo članovima žirija Dojčer nagrade: „Hvala vam što ste uvrstili moju knjigu Mute Compulsion u uži izbor za ovogodišnju Deutscher Memorial Prize. To je ogromna čast i duboko cenim priznanje. Međutim, pišem vam kako bih zatražio povlačenje knjige iz užeg izbora. Deutscher Memorial Prize ustanovljena je 1969. godine, i tokom tog razdoblja, dužeg od pet desetljeća, koliko mi je poznato, samo je tri puta dodeljena ne-muškim (non-male) osobama, istraživačicama. Poslednji je put nagrada dodeljena autorki 1986., tri godine prije mog rođenja. Marksistička nagrada za literaturu bi trebala biti pozornica za pojačavanje različitih glasova i perspektiva unutar marksističke nauke. Neprestana podzastupljenost ne-muških osoba na popisu nagrađenih autora_ki ukazuje na hitnu potrebu za rešavanjem ovog problema. Gledajući svoju knjigu u užem izboru, osećam se kao da sam pozvan u klub rezerviran isključivo za muškarce, a ne želim biti članom takvih klubova. Kada bih ostao u užem izboru i potom dobio nagradu, bio bih zahvalan i počašćen, ali bih se i osjećao neugodno, kao još jedan muški autor na popisu nagrađenih, koji sve više svjedoči nedovoljnom prepoznavanju prepoznavanja misaonog rada ne-muških osoba u marksističkoj teoriji. Moja odluka da se povučem iz užeg izbora nije zamišljena kao kritika same Deutscher Memorial Prize, niti kao refleksija o autorima koji su ušli u uži izbor ili nagradu već primili. Ovo je, naprotiv, molba žiriju Deutschera da sprovede sveobuhvatnu reviziju kriterija odabira, kako bi osigurao da budući_e laureati_kinje bolje predstavljaju presjek raznolike zajednice naučnika_ca, mislilaca_teljki te autora_ki koji_e doprinose marksističkoj teoriji.“. Nagradu za marksističku knjigu objavljenu 2023. godine na koncu je dobila Heide Gerstenberger za Market and Violence: The Functioning of Capitalism in History (Tržište i nasilje: funkcionisanje kapitalizma kroz istoriju).
[8] Søren Mau, Mute Compulsion: A Marxist Theory of the Economic Power of Capital. Verso, 2023, str. 18.
[9] Isto, str. 251.
[10] O utopijskoj slici komunizma Mau je, pak, imaginirao u tekstu: „Komunizam je sloboda“, jul 2023., Mašina, preveo Lazar Petković.
[11] Søren Mau, Mute Compulsion: A Marxist Theory of the Economic Power of Capital. Verso, 2023, str. 324.
Tekst je financiran sredstvima Fonda za poticanje pluralizma i raznovrsnosti elektroničkih medija Agencije za elektroničke medije za 2023. godinu.
28. lipnja 2024.Kada je kamera oružje?
Osvrnuvši se na pobjednički dokumentarni film ovogodišnjeg Berlinaea No Other Land, u režiji palestinsko-izraelskog kolektiva, koji je nastajao prije eskalacije 7. listopada, prateći odnos dvojice prijatelja-filmaša i reflektirajući kroz njihov odnos nasilje izraelskog aparthejda, autorica polemički pristupa programatskoj ideji kamere kao oružja Treće kinematografije. Problematizirajući načine na koje danas cirkuliraju slike (kako arhivski, tako i novosnimljeni materijali) u audiovizualnom polju posredovanom novim medijima i tehnologijom, razmatra kako drukčije organizirati njihovu distribuciju da bi se umaknulo komodifikaciji i sačuvalo njihov društveno-transformativni potencijal.
9. svibnja 2024.Antikapitalistički seminar
Slobodni Filozofski i Subversive festival u sklopu Škole suvremene humanistike organiziraju četvrti po redu Antikapitalistički seminar, program političke edukacije koji će se i ove godine kroz predavanja, rasprave i radionice kritički osvrnuti na isprepletenost teorije i prakse te važnost proizvodnje kolektivnog znanja. Prijave traju do 26. svibnja 2024. godine, a program će se održavati u prostoru SKD „Prosvjeta“ u Zagrebu od 3. do 9. lipnja 2024. Vidimo se!
23. prosinca 2023.Ima li Gaza budućnost?
Nakon napada palestinskih oružanih snaga pod vodstvom Hamasa na izraelsko stanovništvo, uslijedila je odmazda Izraela. Sukob se dogodio u kontekstu pragmatičnih geopolitičkih nastojanja normalizacije odnosa Izraela s arapskim državama (pod palicom SAD-a), te u situaciji sve većeg pomicanja izraelskog političkog spektra udesno. Neki od motiva za napad su okupacija i kontinuirana represija nad palestinskim stanovništvom, neprekidno naseljavanje Židova na palestinskim teritorijima i izbacivanje Palestinaca s njihove zemlje te međunarodna normalizacija režima aparthejda. Odgovor Izraela, uz prešutno savezništvo Zapada, dosegnuo je strahovite razmjere ljudskih žrtava i razaranja gradova u Gazi. Autor nudi tri moguća scenarija.
22. prosinca 2023.Vazduh koji dišemo na kapitalističkoj periferiji
Zagađenje zraka i životne sredine ogromni su problemi u Srbiji i drugim zemljama kapitalističke (polu)periferije, ali se to ili zanemaruje ili se problematika smješta u kvazi politički neutralne narative. Knjiga Vazduh kao zajedničko dobro Predraga Momčilovića je pregledna publikacija ‒ o historiji zagađenja zraka, o trenutnoj kvaliteti zraka, ključnim zagađivačima te njihovom utjecaju na zdravlje, o društveno-ekonomskim uzrocima zagađenja zraka i dominantnim narativima kroz koje se to predstavlja, kao i o politikama te borbama za čist zrak. Budući da polazi od suštinske veze kapitalizma i zagađenja, autor borbu protiv zagađenja odnosno privatizacije zraka misli u antikapitalističkom ključu: za čist zajednički zrak i druga dobra kojima ćemo upravljati demokratski.
5. prosinca 2023.Čekaonica za detranziciju
Medicinska i pravna tranzicija kompleksni su i dugotrajni procesi, čak i kada nisu predmet legislativnih napada diljem svijeta. Uz dijagnozu, neki od preduvjeta za zakonsko priznanje roda u brojnim su zemljama još uvijek prisilni razvod braka i sterilizacija. Pored niza birokratskih zavrzlama, nerijetko podrazumijevaju i beskonačne liste čekanja. Jaz između transmedikalističke perspektive i borbe za pravo na samoodređenje roda mogao bi navesti na propitivanje primjera drugačijih tranzicijskih modela, koji usmjeravaju borbu izvan skučenih okvira trenutnih rasprava i spinova.
4. prosinca 2023.Psihologija kao potiskivanje politike, teorije i psihoanalize
Emocije, afekti i mentalni fenomeni ujedno su društvene i kulturne prakse, ali njihova sveopća psihologizacija i privatizacija gura ih u polje koje je omeđeno kao individualno i kojem se pretežno pristupa kroz psihološka razvrstavanja i tipologizacije. Pritom se određeni psihološki pristupi nameću kao dominantni, dok se drugi istiskuju kao nepoželjni (posebice psihoanaliza). Kada se psihologija prelije i na druga društvena polja, te nastoji biti zamjena za teoriju i politiku, onda i psihologizirani aktivizam klizi u prikrivanje političke i teorijske impotencije, nerazumijevanja, neznanja i dezorganiziranosti, a kolektivno djelovanje brka se s kvazi-kolektivnom praksom razmjene osobnih iskustava. Prikriva se i ključni ulog psihologije i psihoterapije u reprodukciji kapitalizma, osobito kroz biznis temeljen na obećanju „popravljanja“ psihe, a onda i radnih tijela, te uvećanju njihove funkcionalnosti, a onda i produktivnosti. Psihologija i psihoterapija ipak ne mogu nadomjestiti posvećeno političko djelovanje i rigoroznu teorijsku proizvodnju. Ljevica bi brigu o mentalnom zdravlju prvenstveno trebala usmjeriti u borbu za podruštvljenje zdravstva i institucija mentalne skrbi koje će biti dostupne svima.
20. studenoga 2023.Lezbijke nisu žene: materijalistički lezbijski feminizam Monique Wittig
Recepcija materijalističkog feminizma kod nas, koji nastaje sintetiziranjem marksističkih i radikalnofeminističkih tumačenja naravi, granica i funkcije roda, sužena je uglavnom na eseje Monique Wittig. Marksistička terminologija u njima je dekontekstualizirana iz Marxovih i Engelsovih pojašnjenja, gubeći svoja značenja u metaforama i analogijama kojima se nastojala prevladati nekomplementarnost s radikalnofeminističkim atomističkim viđenjima roda. No Wittigini eseji predstavljaju i iskorak iz toga korpusa, ukazujući na potrebu za strukturiranijim razmatranjem roda (kao režima) i povijesnom analizom njegova razvoja te, najvažnije, pozivajući na aboliciju roda, što i danas predstavljaju temeljni zahtjev kvir marksističkog feminizma. Učeći iz lezbijstva i drugih oblika koje rod stječe, Wittig podsjeća na relevantnost obuhvatne i razgranate empirijske analize da bi se kompleksni fenomeni koji strukturiraju našu svakodnevnicu mogli razumjeti.
10. studenoga 2023.Pozornica kao moralna institucija
Predstava „Možeš biti sve što želiš“ na dramaturško-režijsko-izvedbenom planu donosi avangardističku i subverzivnu jukstapoziciju raznorodnih prizora u kojima likovi dviju zaigranih djevojčica razgovaraju o društvenim fenomenima, demontirajući pritom artificijelnost oprirodnjenih društvenih uloga, ali i konvencionaliziranu samorazumljivost kazališnog stvaranja. Podrivajući elitističke i projektno-orijentirane norme teatra, a na tragu Schillerova razumijevanja kazališta kao estetskog, moralnog i društveno-političkog aparata, kroz ovu se predstavu vraća i dimenzija totaliteta, težnja da se obuhvati cjelinu, kroz koju se proizvodi kritika, provokacija i intervencija, ali i didaktika brehtijanskog tipa, odozdo, iz mjesta govora potlačenih.
