Izvorno objavljeno 16. kolovoza 2020. godine na portalu organizacije Centre for Economic Policy Research VoxEU.org.
"Odgovor mnogih zapadnih zemalja na uvećani javni dug koji je nastao kao posledica svetske ekonomske krize 2007/2008. godine bio je sprovođenje dubokih mera štednje i to se može ponovo desiti usled pandemije izazvane koronavirusom. Ovaj članak daje prikaz toga kako su mere štednje u ranim 30-im uvećale društvene tenzije i doprinele nastanku političkih nemira, što je stvorilo sve potrebne uslove za uspon Nacističke partije u Nemačkoj. Autori tvrde da je u nedostatku koherentne reakcije na povećanje društvene agonije, Vlada Vajmarske Nemačke samo produbila recesiju i na taj način doprinela još većoj radikalizaciji i polarizaciji unutar nemačkog biračkog tela."
Završni čin predsjedničkih izbora. Politički agitatori stoje u harmoniji ispred biračkog mjesta u Berlinu s plakatima na kojima su slike i poruke njihovih kandidata, 10. travnja 1932. godine (izvor: Njemački federalni arhiv @ commons.wikimedia.org, preuzeto prema Creative Commons licenci)
Odgovor mnogih zapadnih zemalja na uvećani javni dug koji je nastao kao posledica svetske ekonomske krize 2007/2008. godine bio je sprovođenje dubokih mera štednje i to se može ponovo desiti usled pandemije izazvane koronavirusom. Ovaj članak daje prikaz toga kako su mere štednje u ranim 30-im uvećale društvene tenzije i doprinele nastanku političkih nemira, što je stvorilo sve potrebne uslove za uspon Nacističke partije u Nemačkoj. Autori tvrde da je u nedostatku koherentne reakcije na povećanje društvene agonije, Vlada Vajmarske Nemačke samo produbila recesiju i na taj način doprinela još većoj radikalizaciji i polarizaciji unutar nemačkog biračkog tela.
Mnogo stranica je već napisano o tome šta je dovelo Hitlera na vlast. Iako su ekonomski faktori (od Velike recesije do visokih stopa nezaposlenosti) i socio-kulturni uslovi (nastali usled opresivnih mera u okviru Versajskog sporazuma) imali nesporno važnu ulogu, brzi uspon Nacističke partije još uvek je predmet značajne debate, koja i dalje traje, skoro vek kasnije (Adena et al. 2015, Doerr et al. 2018, Eichengreen 2018, Ferguson and Voth 2008, Satyanath et al. 2017, Voigtländer and Voth 2012, Voth 2020).
U našem skorašnjem radu, pokazujemo na koji način su mere štednje doprinele izbornom uspehu nacista u ranim tridesetim (Galofré-Vilà et al. 2020). Područja koja su iskusila veće smanjenje javne potrošnje i povećanje poreza imala su veći udeo glasova za Nacističku partiju na svakim Nemačkim federalnim izborima između 1930. i 1933. godine.
Fiskalna politika tada je implementirana zahvaljujući nizu hitnih uredbi koje su u velikoj meri zaobilazile parlament i njihovi kreatori donosili su ih iako su znali da će izazvati ogromne poteškoće po stanovništvo. Kancelar Hajnrih Bruning (Heinrich Brüning) nadao se da će izveštaji međunarodnih medija o situaciji u Nemačkoj uticati na međunarodnu zajednicu da relaksira svoja dužnička i reparacijska potraživanja prema ekonomski iscrpljenoj Nemačkoj. Ipak, kao što je Hitler predvideo u junu 1931. godine, „ova hitna uredba će pomoći mojoj partiji da pobedi i na taj način okonča iluzije sadašnjeg sistema”.[1]
Uticaj mera štednje na izborne ishode
Između 1930. i 1932. u sred Velike recesije, Bruning je smanjio javnu potrošnju, povećao poreze i limitirao mrežu socijalne sigurnosti. Realni izdaci smanjeni su za 8%, a centralni realni izdaci za 14%. Isplate novčane pomoći i naknada za nezaposlenost bile su ograničene, ulaganja u javne usluge su ukinuta, a plate u javnom sektoru smanjene. Uticaj je bio značajan u mnogim aspektima jer je javna potrošnja već bila na oko 30% BDP-a 1928. Poreske stope su takođe podignute, što je u relativnim procentima najviše pogodilo niže dohodne grupe. Sve veći broj Nemaca suočavao se sa ekonomskom nesigurnošću i marginalizacijom u trenucima kada im je sigurnost bila najpotrebnija. Umesto ekspanzivne fiskalne politike koja bi se uhvatila u koštac sa recesijom, Nemci su bili prinuđeni da se oslone na sve više isključujući i iscrpljeniji sistem pomoći.
Da li su ovakve mere štednje mogle doprineti radikalizaciji biračkog tela? I ako jesu, da li se to desilo obespravljivanjem „istisnute” srednje klase? Testirali smo obe od ovih hipoteza koristeći zvanične podatke iz Nemačke iz preko sto gradova i hiljadu manjih oblasti u periodu koji se odnosi na četiri izborna ciklusa između 1930. i 1933. godine. Sveukupno posmatrano, otkrili smo da su područja koja su jače pogođena merama štednje imala relativno veći udeo glasova koji su odlazili Nacističkoj partiji. Modeli koji koriste gradove i rezultate izbora kao promenljive varijable pod ostalim nepromenjenim uslovima pokazuju da svako povećanje dubine mera štednje za jednu standardnu devijaciju u posmatranim područjima dovodi do rasta u broju glasova koji su dobili nacisti u iznosu između 2 i 5% (ili ekvivalentno između četvrtine i polovine standardne devijacije, slika 1). Takođe smo ustanovili da podizanje poreza pozitivno korelira sa izbornim uspehom nacista. Ovi rezultati su konzistentni sa čitavim rasponom specifikacija, uključujući strategiju instrumentalne varijable kao i sa dizajnom diskontinuiteta utemeljenom na razlikama između politika u okruzima s obe strane državnih granica.
Takođe smo razmotrili alternativna objašnjenja. Najrelevantnije od njih svakako jeste teza da je uspon nacista isključivo posledica recesije – glasanja u skladu s materijalnim interesima. Važno je da smo u mogućnosti da razlikujemo glasove koje je dobijala svaka od partija prema podacima kojima raspolažemo. Kao što je prikazano na slici, veliki broj glasova partije Centra (koja je bila partija kancelara Bruninga) kao posledica mera štednje otišao je Nacističkoj partiji. Povrh toga, nijedna od ostalih glavnih partija pozicioniranih u okviru političkog spektra Nemačke (uključujući i Nemačku nacionalnu narodnu partiju, još jednu ideološki ekstremno desničarsku stranku) nije dobila glasove koji se mogu povezati sa merama štednje. Nezaposleni građani, ekonomski najugroženija grupa glasača, nije se okrenula nacistima već komunistima. Ovo je konzistentno sa tezom da su oni koji su najviše izgubili smanjenjem javne potrošnje i rastom poreza, oni za malo iznad nezaposlenih u okviru ekonomske hijerarhije, favorizovali naciste kada im njihova do tada omiljena partija Centra nije obezbedila preko potrebnu ekonomsku pomoć.
Slika 1: Uticaj izdataka gradova na udeo glasova Nacističke partije, izbori 1930., 1932. i 1933. godine. Prijevod popratnog teksta: „Promenljiva varijabla je procentualni udeo (x100) validnih glasova koji su odlazili glavnim partijama na različitim izborima. Modeli su nezavisno procenjeni i prilagođeni kategorijama nezaposlenosti i ekonomskog autputa. Kao kontrolne rezultate izbora za Septembar 1930. koristimo izborne rezultate iz 1929., za izbore održane juna i novembra 1932. služimo se rezultatima iz 1931., a za izbore marta 1933 koristimo rezultate izbora 1932. godine. Koristimo balansirani panel sa robustnim standardnim greškama koje su grupisane na administrativnom okružnom nivou (ukupno 44 nivoa). Na izborima 1933. godine, Nemačka nacionalna narodna partija (DNVP) bila je deo Crno-belo-crvenog fronta koji su pored DNVP-a sačinjavali Stalhelm (čelični šlemovi) i Landbund (Agrikulturalna liga). Svi modeli uključuju efekte fiksirane na gradskom nivou i nivou šumskih poseda, konkretno izbori 1930. i oba izbora 1932. su fiksirani 1931/1932. godinom, dok je kategorija „svi izbori” fiksirala efekte na nivou 1932. i 1933. Sve varijable standardizovane su nultim medijanom i jednom standardnom devijacijom.”
Mere štednje i pogoršavanje stope mortaliteta
Takođe smo proučavali uticaj smanjivanja konkretnih izdataka u okviru šire posmatranih mera štednje na izborni uspeh nacista. Zaključili smo da je veliki deo uticaja mera štednje na izbore povezan sa smanjivanjem javnih davanja na zdravstvo i stanovanje, dve budžetske linije ozbiljno pogođene uvođenjem mera štednje. Rezovi u ovim davanjima pogoršali su patnju velikog broja Nemaca. Štaviše, došli smo do zaključka da su mesta koja su doživela relativno jake mere štednje iskusila i relativno visoku patnju (merenu stopama mortaliteta). Glasači u mestima sa većim stopama mortaliteta su ujedno i oni koji su više naginjali da glasaju za naciste. Ovo je u skladu sa mišljenjima političkih komentatora u to vreme. Na primer, krajem oktobra 1930. godine, Hjalmar Šaht (Hjalmar Schacht, bivši guverner Rajhbanke) dao je intervju za američku štampu u kome je upozorio da će „ako nemački narod bude gladovao biti mnogo više Hitlera” (The New York Times, 3 October 1930).
Zaključci
Propast Vajmarske Nemačke i posledični uspon nacizma pokazuje da previše strogih mera štednje može prouzrokovati društvene nemire i može imati nenameravane političke posledice. Čak i kada se u obzir uzmu i alternativna objašnjenja uključujuči ekonomski pad, jasno je da su mere štednje imale značajnu ulogu. Naši nalazi konzistentni su sa hipotezom da su mere štednje dovele do ogromne ljudske patnje i da su značajno povećale društvenu nejednakost i nepravdu. U vreme kada je građanima pomoć njihove Vlade bila najpotrebnija, Vlada ih je izneverila i narod je bio namamljen sirenskim zovom radikalnih populističkih partija.
Bilješke:
[1] Dvanaest dana nakon što je Bruning doneo svoju četvrtu i poslednju hitnu uredbu, Hitler je pustio u opticaj masovni pamflet pod nazivom „Velika iluzija poslednje hitne uredbe” u pokušaju kanalisanja masovne frustracije i dolaska na vlast. Za ceo tekst videti: Hitler, Hitler an Brüning – Broschürenreihe der Reichspropaganda-Leitung der NSDAP, Heft 5 (Munich: Franz Eher, 1931).
Literatura:
Adena, M, R Enikolopov, M Petrova, V Santarosa, and E Zhuravskaya (2015), “Radio and the Rise of the Nazis in Prewar Germany.” The Quarterly Journal of Economics 130(4): 1885-1939.
Eichengreen, B (2018), The Populist Temptation: Economic Grievance and Political Reaction in the Modern Era, Oxford University Press.
Ferguson, T, and H-J Voth (2008), “Betting on Hitler – The Value of Political Connections in Nazi Germany,” Quarterly Journal of Economics 123(1): 101-37.
Galofré-Vilà, G, C M Meissner, M McKee, and D Stuckler (2020), “Austerity and the rise of the Nazi party”, Journal of Economic History, forthcoming.
Satyanath, S, N Voigtländer, and H-J Voth (2017), “Bowling for Fascism: Social Capital and the Rise of the Nazi Party.” Journal of Political Economy 125(2): 478-526.
Voigtländer, N, and H-J Voth (2012), “Persecution Perpetuated: The Medieval Origins of Anti-Semitic Violence in Nazi Germany”, Quarterly Journal of Economics 127(2): 1339-92.
10. travnja 2021.Nema dokaza za zabranu sudjelovanja trans žena u sportu
Ideologem kojim se učvršćuju anti-trans norme i regulative, te legitimira isključivanje trans žena i interspolnih osoba iz ženskog sporta, zasniva se na vizuri spola kao biološkog. Potom se, još vulgarnije, sport razumije kao polje kompeticije koje poglavito zavisi od hormona, veličine organa i sličnih spolnih obilježja. Međutim, ne postoje utemeljena znanstvena istraživanja koja bi potkrijepila pretpostavku da trans žene općenito imaju bolje sportske performance u odnosu na cis žene, niti je istraženo kako točno na njihove predispozicije utječe hormonska terapija, dok je mit o automatski boljim rezultatima zahvaljujući većoj razini testosterona već srušen. S obzirom na to da su razlike u izvedbi unutar svih sportskih kategorija prije svega individualne, možda je vrijeme da se dovede u pitanje i mit o podjeli sporta na „ženski“ i „muški“.
25. ožujka 2021.Spomenici, nazivi ulica i osporeno sjećanje
"Ponosno „anti-woke“ pozicioniranje samo je posljednji u nizu vladinih pokušaja da memorijalizira bjelačku supremaciju. Meghan Tinsley izvještava o politici komemoracije."
20. ožujka 2021.Talijanska vlada outsourceala je ekonomsku strategiju privatnoj konzultantskoj firmi McKinsey
"Nekadašnji čelnik Europske centralne banke Mario Draghi prošloga je mjeseca formirao novu talijansku vladu, čija su ministarstva predana na upravljanje neizabranim tehnokratima. Sada je njegova „vlada stručnjaka“ outsourceala izradu svog ekonomskog plana privatnoj konzultantskoj firmi za upravljanje McKinsey – bez da se o tome išta pitalo biračice i birače."
13. ožujka 2021.Zeleni feministički val u Čileu
Zelena marama simbol je prosvjeda latinoameričkih feministkinja i feminista protiv kriminalizacije pobačaja, sveprisutna i u Čileu – jednoj od država u kojoj su zakoni u pogledu reproduktivnih prava najkonzervativniji. Nakon trodesetljetnog učvršćivanja neoliberalnog modela i drakonskog napada na reproduktivnu pravdu, Čileanke_ci dobivaju priliku da u procesu promjene pinočeovskog ustava kreiraju strukture koje bi mogle poboljšati njihove živote. Jedna od ključnih stavki koje feminističke skupine nastoje ugraditi u nacrt novog ustava upravo je emancipatorna reproduktivna politika koja će odlučno dekriminalizirati pobačaj.
13. ožujka 2021.Pobjeda za radnike i radnice u sudskom sporu oko Ubera
Odlukom britanskog Vrhovnog suda koja daje pravo zaposlenima u Uberu na minimalnu nadnicu i plaćeni godišnji odmor, konačno ih se legalno prepoznaje kao radnice i radnike, a ne kao samozaposlene. Ova važna pobjeda za radničku klasu u sukobu rada i kapitala dolazi nakon dugotrajne borbe, prije svega zahvaljujući inovativnim sindikalnim grupama koje su prepoznale da novi oblici eksploatacije u okviru ekonomije honorarnih poslova iziskuju i nove oblike otpora i kolektivnog radničkog udruživanja.
13. ožujka 2021.Studentice i studenti s Bosporskog sveučilišta protiv Erdoğana
Postavljanje na čelo Bosporskog sveučilišta rektora koji je blizak vladajućoj Stranci pravde i razvoja, te poznat po svojim anti-LGBTIQ+ stavovima samo je korak u nizu proširenja dosega Erdoğanove autoritarne vlasti na nekoć nezavisne institucije i jačanja konzervativnog utjecaja na turski društveni život. Međutim, takav čin proizveo je dvomjesečne studentske prosvjede. Vlast demonizira pobunjenike_ce, označavajući ih kao teroriste, seksualne devijante, vandale i barbare, u pokušaju legitimiranja policijske brutalnosti i uhićenja. Studentski otpor u Istanbulu ipak žilavo opstaje, ali potrebna mu je međunarodna solidarnost.
13. ožujka 2021.Štrajk na niskim granama
"Zbog pravnih i poslovnih praksi u SAD-u je iznimno teško pokrenuti štrajk. Šefovi i njihovi političari razumiju da su radnice i radnici bez opcije uskraćivanja rada gotovo bespomoćni, i stoga su postavili bezbrojne zapreke štrajkačkim aktivnostima. Međutim, za one među nama koji vjeruju da nije moguće izgraditi bolje društvo bez snažnijih sindikata, ovi simptomi su kobni. Jerry Brown, mentor Jane McAlevey u sindikalnoj podružnici 1199 New England Međunarodnog sindikata zaposlenih u uslužnim djelatnostima kaže da je štrajk mišić rada i ako ga redovno ne koristimo, on atrofira."
14. veljače 2021.Kako mirovinski fondovi oblikuju financijalizaciju u Kolumbiji i Peruu
"U ekonomijama u nastajanju koje su podvrgnute podređenim oblicima ekonomske i financijske integracije, i gdje su zastupljeni interesi visoko koncentrirane financijske industrije, takvi mirovinski fondovi mogu podbaciti kao katalizator dubokih, likvidnih i stabilnih domaćih tržišta kapitala. Umjesto toga, mogli bi doprinijeti financiranju privatiziranih oblika infrastrukture i nekretnina te ojačati hijerarhije globalnog financijskog svijeta."
